Зовлонгүй үхүүлэх буюу эвтанац

1. Оршил

Амиа хорлох

Тухайн этгээд үхэлд хүргэх гэмтлийг өөрийн амь биед учруулсаны улмаас нас барахыг амиа егүүтгэл (suicide) гэдэг.

Монгол улсын эрүүгийн хуулинд бусдыг амиа хорлоход хүргэсэн этгээдэд эрүүгийн хариуцлага тооцохоор заасан байдаг.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуулиас[1]:

95 äóãààð ç¿éë. Áóñäûã àìèà õîðëîõîä õ¿ðãýõ

95.1.Ýä õºðºíãº, àëáàí òóøààëûí áîëîí ººð áàéäëààð ýðõøýýëäýý áàéãàà áîëîí ººð áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé õàðãèñ õýðöãèé õàðüöñàí áóþó íýð òºð, àëäàð õ¿íäèéã íü áàéíãà ãóòààí äîðîìæèëñíû óëìààñ õîõèðîã÷ àìèà õîðëîñîí áîë õî¸ðîîñ òàâàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë øèéòãýíý.

Обьект 

Хүний амь нас.

Обьектив тал

Ýä õºðºíãº, àëáàí òóøààëûí áîëîí ººð áàéäëààð ýðõøýýëäýý áàéãàà áîëîí ººð áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé õàðãèñ õýðöãèé õàðüöñàí áóþó íýð òºð, àëäàð õ¿íäèéã íü áàéíãà áàñàí ãóòààí äîðîìæèëñíû óëìààñ õîõèðîã÷ àìèà õîðëîñîí буюу хорлохоор завдсанаар илэрнэ[2].

Субьектив тал

Ãýì áóðóóãèéí äàâõàðäñàí õýëáýðýýð èëýðäýã. Õýðöãèé õàíäàæ áàñàí äîðîìæèëæ ãóòààñàí ¿éëäýëäýý ãýì áóðóóãèéí øóóä ñàíààòàé áàéäàã áîë áóñäûã àìèà õîðëîõîä õ¿ðãýñýí õîð óðøèãòàà áîëãîîìæã¿é áàéäàã.

Субьект

16 насанд хүрсэн этгээд байна.

Зовлонгүй үхүүлэх буюу эвтанац

Эвтанац гэж юу болох, дэлхийн бусад улс оронд энэ талаар ямар эрх зүйн зохицуулалт хийдэг талаар бид энэ бүлэгт авч үзье.                   

Грек

Euthanasia гэдэг нь эртний Грек гаралтай үг ба eu нь сайн сайхан, thanatos нь үхэл гэсэн утгатай юм. Эртний Грекчүүд аливаа хүн насныхаа төгсгөлд хийж бүтээсэн зүйлтэй, амьдралын жам ёсоор насан эцэслэхийг эвтанац хэмээн ойлгодог байжээ. Өнөө үед эвтанац нь харьцангуй өөр утгаар хэрэглэгдэж байна.

Oxford

Oxford –ийн тайлбар толь сөхөж харвал эвтанац гэдэг нь “a gentle and easy death, the bringing about of this, especially in the case of incurable and painful disease” буюу “эдгэршгүй өвчин эмгэгийн улмаас өвдөж, шаналж буй хүн сайн сайхан байдлаар үхэх” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Гэвч энэ нь тийм ч оновчтой тодорхойлолт биш юм. Эмчилгээгүй, эрүүл болох найдваргүй болсон өвчиний улмаас өвдөж шаналж буй хүнийг нас барахад нь хэрэв ар гэрийнхэн нь “идэвхтэй” (хүчтэй үйлчилгээтэй эм, тариа өндөр тунгаар өгөх г.м) байдлаар тусалсан бол  энэ нь гэмт хэргийн шинж чанартай болох ба харин эмч дээрх үйлдлийг хийсэн бол  эвтанац гэж тодорхойлогдно.

Эвтанац

Хууль зүйн үүднээс авч үзвэл эвтанац гэдэг нь хүн болоод амьтны амийг таслах гэм буруугүй үйлдэл юм. Эвтанац нь дотроо идэвхтэй (Active euthanasia) болон идэвхгүй (Passive euthanasia) гэсэн хоёр хэлбэртэй[3]:

Mercy killing, Assisted suicide

Идэвхтэй эвтанац

Идэвхтэй эвтанац гэдэг нь барууны орнуудын шүүхийн практикт нэр томъёоны хувьд олон янзаар хэрэглэгддэг жишээлбэл “mercy killing” буюу “уучлал эрж алах”, “assisted suicide” буюу “дэмжлэгтэйгээр амиа хорлох” зэрэг бөгөөд эдгээр нэр томъёонууд нь бүгд утга нэг юм. Идэвхтэй хэлбэрийн эвтанацийн үед эмч хүчтэй үйлчилгээтэй эм, тариа өндөр буюу үхлийн тунгаар эдгэршгүй өвчин, эмгэг бүхий, жишээлбэл тархи үхжсэний улмаас ухамсарт үйл ажиллагаа бүрэн үгүй болсон, үйлчлүүлэгчийн биед өгөх эсвэл тарих үйлдэл юм.

Идэвхгүй эвтанац

Тэгвэл идэвхгүй хэлбэрийн үед эмчийн зүгээс ямар нэгэн идэвхтэй үйлдэл хийдэггүй. Харин үйлчлүүлэгчийн амийг тэтгэж буй эмчилгээг зогсоодог ба энэ идэвхгүй эс үйлдэл нь үхлийн шалтгаан болдог. Жишээлбэл үйлчлүүлэгчийн зохиомол амьсгал дэмжих аппаратыг зогсоох, тэжээлийн гуурсыг хаах зэрэг юм.

Маргаан

Зарим нэг улсад нэр томъёоны хувьд тодорхой эрх зүйн зохицуулалт байхгүйгээс өнөө хэр нь маргаантай байдаг.

Англид эвтанац болон “дэмжлэгтэйгээр амиа хорлох” гэсэн ойлголтуудыг ялгаатай хэмээн үздэг байна[4]. Жишээлбэл эвтанац гэдэг нь зөвхөн эмчийн гэм буруугүй үйлдэл, эс үйлдэлтэй холбоотой бол, дэмжлэгтэйгээр амиа хорлох гэдэг эмчийн оролцоогүйгээр буюу өөр бусад этгээдийн тусламжтайгаар нас барах хэмээн тайлбарладаг. Гэвч эвтанац болон бусад ижил төрлийн ойлголтуудыг энэ мэтчилэн ялгаж салгах нь бодит амьдрал дээр хууль зүйн ач холбогдол багатай юм.

2. Эвтанацид эрх зүйн зохицуулалт хийх шаардлагатай юу?

Монгол улсад өнөөгийн нийгмийн хөгжил дэвшил, цаг үеэ дагаад энэ талын эрх зүйн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай байна. Дараах үндэслэлүүдийг авч үзье.

1.     

Субьектив эрх

Хувь хүний субьектив эрхийг хүндлэх. Ардчилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн улс орнуудад субьектив эрх гэдэг нь тухайн улсын хуулиар хэрэв хориглосон хуулийн заалт байхгүй бол тухайн үйл ажиллагаа, үйлдэл, эс үйлдэлд шууд бус байдлаар зөвшөөрөл олгож тухайн субьектын эрх, эрх чөлөөг хангаж буй явдал юм.  Харин тухайн улсын хууль тогтоомжоор хориглосон, эсвэл зөвшөөрсөн зүйл заалт байвал шууд байдлаар хүний эрхийг баталгаажуулдаг байна.