Monday, October 3, 2011

New York Times: Contraceptive Used in Africa May Double Risk of H.I.V.

The most popular contraceptive for women in eastern and southern Africa, a hormone shot given every three months, appears to double the risk the women will become infected with H.I.V., according to a large study published Monday. And when it is used by H.I.V.-positive women, their male partners are twice as likely to become infected than if the women had used no contraception.
The findings potentially present an alarming quandary for women in Africa. Hundreds of thousands of them suffer injuries, bleeding, infections and even death in childbirth from unintended pregnancies. Finding affordable and convenient contraceptives is a pressing goal for international health authorities.
But many countries where pregnancy rates are highest are also ravaged by H.I.V., the virus that causes AIDS. So the evidence suggesting that the injectable contraceptive has biological properties that may make women and men more vulnerable to H.I.V. infection is particularly troubling.
“The best contraception today is injectable hormonal contraception because you don’t need a doctor, it’s long-lasting, it enables women to control timing and spacing of birth without a lot of fuss and travel,” said Isobel Coleman, director of the women and foreign policy program at the Council on Foreign Relations. “If it is now proven that these contraceptions are helping spread the AIDS epidemic, we have a major health crisis on our hands.”
Injectable hormones are very popular. About 12 million women between the ages of 15 and 49 in sub-Saharan Africa, roughly 6 percent of all women in that age group, use them. In the United States, it is 1.2 million, or 3 percent of women using contraception. While the study involved only African women, scientists said biological effects would probably be the same for all women. But they emphasized that concern was greatest in Africa because the risk of H.I.V. transmission from heterosexual sex was so much higher there than elsewhere.
The study, which several experts said added significant heft to previous research while still having some limitations, has prompted the World Health Organization to convene a meeting in January to consider if evidence is now strong enough to advise women that the method may increase their risk of getting or transmitting H.I.V.
“We are going to be re-evaluating W.H.O.’s clinical recommendations on contraceptive use,” said Mary Lyn Gaffield, an epidemiologist in the World Health Organization’s department of reproductive health and research. The injectable is “something that a woman can do privately herself and it doesn’t need to be remembered to be taken every day.”
“It’s also a relatively inexpensive method,” Ms. Gaffield said.
Before the meeting, scientists will review research concerning hormonal contraceptives and women’s risk of acquiring H.I.V., transmitting it to men, and the possibility (not examined in the new study) that hormonal contraceptives accelerate H.I.V.’s severity in infected women.
“We want to make sure that we warn when there is a real need to warn, but at the same time we don’t want to come up with a hasty judgment that would have far-reaching severe consequences for the sexual and reproductive health of women,” she said. “This is a very difficult dilemma.”
The study, led by researchers at the University of Washington and published in The Lancet Infectious Diseases, involved 3,800 couples in Botswana, Kenya, Rwanda, South Africa, Tanzania, Uganda and Zambia. In each couple, either the man or the woman was already infected with H.I.V. Researchers followed most couples for two years, had them report their contraception methods, and tracked whether the uninfected partner contracted H.I.V. from the infected partner, said Dr. Jared Baeten, an author and an epidemiologist and infectious disease specialist.
The research was presented at an international AIDS conference this summer, but has now gained traction, scientists said, with publication in a major peer-reviewed journal.
The study found that women using hormonal contraception became infected at a rate of 6.61 per 100 person-years, compared with 3.78 for those not using that method. Transmission of H.I.V. to men occurred at a rate of 2.61 per 100 person-years for women using hormonal contraception compared with 1.51 for those who did not.
While at least two other rigorous studies have found that injectable contraceptives increase the risk of women’s acquiring H.I.V., the new research has some strengths over previous work, said Charles Morrison, senior director of clinical sciences at FHI 360, a nonprofit organization whose work includes researching the intersection of family planning and H.I.V. 
Those strengths include the fact that researchers followed couples and were therefore able to track transmission of H.I.V. to both men and women. Dr. Morrison said only one other less rigorous study had looked at whether hormonal contraception increased the risk of infected women’s transmitting the virus to men.
“This is a good study, and I think it does add some important evidence,” said Dr. Morrison, who wrote a commentary accompanying the Lancet article.
Although the study has limitations, including its use of data not originally intended to determine the link between contraceptive use and H.I.V., “I think this does raise the suspicion” that injectable contraceptives could increase transmission risk, he said.
Why that would occur is unclear. The researchers recorded condom use, essentially excluding the possibility that increased infection occurred because couples using contraceptives were less likely to use condoms.
The progestin in injectable contraceptives appears to have a physiological effect, scientists said.
Renee Heffron, an epidemiologist and co-author of the study, said research examining whether the hormone changes genital tissue or vaginal mucous had been inconclusive. Studies in macaques found that progestin thins vaginal tissue, she said, “but studies among women didn’t show the same amount of thinning.”
It could be that progestin causes “immunologic changes in the vagina and cervix” or could increase the H.I.V.’s “ability to replicate,” Dr. Morrison said.
At one point, the researchers measured the concentration of H.I.V. in infected women’s genital fluid, finding “there was more H.I.V. in the genital fluid of those using hormonal contraception than those who aren’t,” Dr. Baeten said, a possible reason men might have increased risk of infection from hormonal contraceptive users. Those women “don’t have more H.I.V. in their blood,” he said.
The researchers also found that oral contraceptives appeared to increase risk of H.I.V. infection and transmission, but the number of pill users in the study was too small to be considered statistically significant, the authors said.
Previous research on the pill has been more mixed than with injectables, which could have a greater impact because they involve a strong dose meant to last for three months, Dr. Baeten said.
In another troubling finding, results from the same study, published separately, showed that pregnancy also doubled the risk of women’s contracting H.l.V. and of infected women’s transmitting it to men. That may partly be due to increased unprotected sex, but could also relate to hormones, researchers said.
But there are no simple solutions, the authors acknowledge. Any warning against such a popular contraceptive method may not only increase complications from pregnancy but increase H.I.V. transmission, too, since pregnancy itself may raise a woman’s risk of H.I.V. infection.
First, the researchers and others say, greater emphasis should be placed on condom use along with hormonal methods.
Some experts, like Dr. Morrison, favor a randomized controlled trial for more definitive proof, but others question how to “randomize women who may have strong preferences about their contraception,” he added.
Dr. Ludo Lavreys, an epidemiologist who led one of the first studies to link injectable contraceptives to increase H.I.V. risk, said other methods, like intrauterine devices and implants, should be explored and expanded.
“Before you stop” recommending injectables, Dr. Lavreys said, “you have to offer them something else.”

Wednesday, September 28, 2011

Эмнэлгийн ёс зүй


1. Оршил
Түүхээс үзвэл барууны анагаах ухаанд эмчийн үүрэг хариуцлагыг Гиппократын тангарагаар тодорхойлж байжээ.
18-19 дүгээр зуунд Томас Перцивал “эмнэлгийн эрх зүй” үндсэн ойлголтуудыг тодорхойлж, улмаар “эмнэлгийн ёс зүй” хэмээх нэр томъёог анх хэрэглэсэн юм.
1847 онд АНУ-ын Анагаах ухааны холбоо Перцивалын тодорхойлолтуудад үндэслэн анхны ёс зүйн дүрмийг баталсан байна[1].
1960-1970 аад онуудад либерал онол гарснаар эмнэлгийн ёс зүйн салбар үндсэндээ уналтад орсон[2].
Харин 1970 оноос хойш эмнэлэг, байгууллагуудад ёс зүйн салбар хороод байгуулагдаж эхэлснээр эмнэлгийн ёс зүй хөгжил эхэлсэн байна[3].  

2. Ёс зүй, ёс суртахуун, зан суртахуун[4]

“Ёс зүй” (эртний грекийн еthos – оршин буй газар буюу хүний орон байр) хэмээх нэр томъёо нь хүний оюунлаг амьдралын нэн чухал талыг илэрхийлнэ.
Ёс зүй нь хүний амьдралын зан суртахууны нөхцөл ба үйлдлийн төрөлх чанарын тухай эргэцүүллээс бүрддэг байна.
Хүн өөрийн гэсэн төрөлх чанараа хадгалахын тулд нэр төртэй, сайхан аж төрөх ёстой. Эс тэгвэл  ярьж сэтгэдэг араатан болж хувирна.
Ёс зүй
Ёс зүй нь ёс суртахууны мөн чанар ба түүний олон янзын шинж ба илэрлийг шинжлэн судалдаг шинжлэх ухаан юм.
Ёс суртахуун
Ёс суртахуун нь бие хүний үйлдлийн субьектив хэмжүүр ба үзүүлэлт. Ёс суртахууныг эдүгээ харилцан уялдаа бүхий хоёр талтай авч үзэж байна:
-          Бие хүний хувьд шударга, үнэнч, нигүүлсэхүй, нинжин сэтгэл хэмээн тусгайлан авч үзэж болох хүний ёс суртахууны эрхэм зан чанарын тухай тодорхойлолт.
-          Бие хүний хоорондын хувьд нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хэм хэмжээ, шаардлага ба журмын цогцоор зохицуулагдах хүмүүс хоорондын харилцааны хэв шинж. 
Ёс суртахуун нь нэг талаас хүн өөрийгөө муу муухай зүйлээс хязгаарлан барьдаг, өөрийн төрөлх буюу адгуусан шинж бүхий ааш араншинд хориг тогтоож чаддаг, нөгөө талаас өөр бусад хүмүүсийн сайн сайхны төлөө өөрийгөө золиослох чадвартай болгох явдлаар илэрдэг байна.
Зан суртахуун
Зан суртахуун нь нийгэм ба гэр бүлдээ ёс суртахууны хэм хэмжээг хүн өөрийн үйлээр бодитой хэрэгжүүлэх явдал юм. Зан суртахууны үнэт зүйлс нь бүх хүмүүсийн хувьд нийтлэг бөгөөд хүний оюунлаг, эрхэм дээд зан чанараар илэрнэ. Хүний зан суртахуун хичнээн төгөлдөршинө, нийгмийн хөгжил дэвшил төдий чинээн түргэсэнэ.
Зан суртахуун нь хүнийг хүн чигээр нь  байлгах зарчмыг чанд сахих явдалтай холбогдоно.  

Зан суртахуунтай байдлын нууц

Хөгжил цэцэглэлтийн өндөр түвшинд хүрсэн улс орнуудын нэгэн нууц нь ард түмнээ дээд зэргийн зан суртахуунтай болгож чадсанд оршиж байна.
Дэлхийн соён гэгээрүүлэлт, хөгжил цэцэглэлтийн охь болсон Европын улс гүрнүүдийн ард түмэн VI зуунаас үүссэн  рыцарь ёс биднийг соёлт, эрэлхэг, шударга ард түмэн болгосон хэмээн бахархсаар иржээ.
Дэлхийн шинжлэх ухаан технологийг тэргүүлэгч гүрэн Япон улс өөрийнх нь ард түмнийг Бүшидо – самурай ёс ийм түвшинд хүргэсэн гэж илэн далангуй үздэг.
Манай умард хөрш БНХАУ ард түмнээ зан суртахуунтай байлгах үйлсэд м.э.ө. VI-V зуунд үүссэн конфуцийн буюу күнзийн сургаалыг бүтээлчээр ашигласаар иржээ.
Тэгвэл Монголчууд бид эдүгээ зан суртахуун муутай болчихсон уу, аль эсхүл 800 гаруй жилийн өмнө одоогоос илүү зан суртахуунтай байсан уу... Ёс суртахуун, зан суртахуун нь хэрэг дээрээ хүнийг хүн ёсоор нь байлгах үнэт зүйлс юм[5].

3. Эмнэлгийн ёс зүйн тулгуур ойлголтууд

Эмнэлгийн ёс зүй нь дараах үндсэн элементээс тогтоно:
Ø  Voluntas aegroti suprema lex буюу татгалзах эрх. Үйлчлүүлэгч эмчилгээг сонгох өөрөөр хэлбэл татгалзах эрхтэй байна.
Ø  Salus aegroti suprema lex буюу үр ашигтай байх. Эмчийн үйл ажиллагаа зөвхөн үйлчлүүлэгчийн ашиг тусын төлөө байх ёстой.
Ø  Primum non nocere  буюу хамгийн гол зарчим бол үйлчлүүлэгчид хохирол учруулахгүй байх.
Ø  Justice буюу эрх зүйн үндсэн зарчмуудад харшлахгүй байх, товчхондоо бол шударга ёс, эрх тэгш байдал юм.
Ø  Dignity. Үйлчлүүлэгч болоод эмчийн тусгаар, халдашгүй байдал.
Ø  Informed consent буюу таниулсан зөвшөөрөл. Энэ нь эмч болоод үйлчлүүлэгч хоорондын харилцан итгэлцэл юм.


4. Татгалзах эрх
Энэ нь үйлчлүүлэгчийн эрх зүйн чадамжтай шууд холбоотой. Өөрөөр хэлбэл үйлчлүүлэгч өөрийн нэрийн өмнөөс шийдвэр гаргах, уг шийдвэрээс үүдэн гарах хууль зүйн үр дагаварыг бүрэн хариуцах чадвартай байхыг хэлнэ.
Soft paternalism
Эрүүл мэндийн салбарын уламжлалт патерналист чиг хандлагаас ангижрахын тулд юуны өмнө үйлчлүүлэгчийн эрх ашиг, тэр дундаа эмчилгээний арга, тактик болоод эмчлэгч эмчээ сонгох эрхийг нэгдүгээрт тавих нь зүй ёсны асуудал мөн[6]. 

Зовлонгүй үхүүлэх буюу эвтанац


1. Оршил
Амиа хорлох
 
Тухайн этгээд үхэлд хүргэх гэмтлийг өөрийн амь биед учруулсаны улмаас нас барахыг амиа егүүтгэл (suicide) гэдэг.
Монгол улсын эрүүгийн хуулинд бусдыг амиа хорлоход хүргэсэн этгээдэд эрүүгийн хариуцлага тооцохоор заасан байдаг.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуулиас[1]:

95 äóãààð ç¿éë. Áóñäûã àìèà õîðëîõîä õ¿ðãýõ

95.1.Ýä õºðºíãº, àëáàí òóøààëûí áîëîí ººð áàéäëààð ýðõøýýëäýý áàéãàà áîëîí ººð áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé õàðãèñ õýðöãèé õàðüöñàí áóþó íýð òºð, àëäàð õ¿íäèéã íü áàéíãà ãóòààí äîðîìæèëñíû óëìààñ õîõèðîã÷ àìèà õîðëîñîí áîë õî¸ðîîñ òàâàí æèë õ¿ðòýë õóãàöààãààð õîðèõ ÿë øèéòãýíý.
Обьект 
Хүний амь нас.
Обьектив тал
Ýä õºðºíãº, àëáàí òóøààëûí áîëîí ººð áàéäëààð ýðõøýýëäýý áàéãàà áîëîí ººð áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé õàðãèñ õýðöãèé õàðüöñàí áóþó íýð òºð, àëäàð õ¿íäèéã íü áàéíãà áàñàí ãóòààí äîðîìæèëñíû óëìààñ õîõèðîã÷ àìèà õîðëîñîí буюу хорлохоор завдсанаар илэрнэ[2].

Субьектив тал
Ãýì áóðóóãèéí äàâõàðäñàí õýëáýðýýð èëýðäýã. Õýðöãèé õàíäàæ áàñàí äîðîìæèëæ ãóòààñàí ¿éëäýëäýý ãýì áóðóóãèéí øóóä ñàíààòàé áàéäàã áîë áóñäûã àìèà õîðëîõîä õ¿ðãýñýí õîð óðøèãòàà áîëãîîìæã¿é áàéäàã.
Субьект
16 насанд хүрсэн этгээд байна.

Зовлонгүй үхүүлэх буюу эвтанац

Эвтанац гэж юу болох, дэлхийн бусад улс оронд энэ талаар ямар эрх зүйн зохицуулалт хийдэг талаар бид энэ бүлэгт авч үзье.                   
Грек
 
Euthanasia гэдэг нь эртний Грек гаралтай үг ба eu нь сайн сайхан, thanatos нь үхэл гэсэн утгатай юм. Эртний Грекчүүд аливаа хүн насныхаа төгсгөлд хийж бүтээсэн зүйлтэй, амьдралын жам ёсоор насан эцэслэхийг эвтанац хэмээн ойлгодог байжээ. Өнөө үед эвтанац нь харьцангуй өөр утгаар хэрэглэгдэж байна.
Oxford
 
Oxford –ийн тайлбар толь сөхөж харвал эвтанац гэдэг нь “a gentle and easy death, the bringing about of this, especially in the case of incurable and painful disease” буюу “эдгэршгүй өвчин эмгэгийн улмаас өвдөж, шаналж буй хүн сайн сайхан байдлаар үхэх” хэмээн тодорхойлсон байдаг. Гэвч энэ нь тийм ч оновчтой тодорхойлолт биш юм. Эмчилгээгүй, эрүүл болох найдваргүй болсон өвчиний улмаас өвдөж шаналж буй хүнийг нас барахад нь хэрэв ар гэрийнхэн нь “идэвхтэй” (хүчтэй үйлчилгээтэй эм, тариа өндөр тунгаар өгөх г.м) байдлаар тусалсан бол  энэ нь гэмт хэргийн шинж чанартай болох ба харин эмч дээрх үйлдлийг хийсэн бол  эвтанац гэж тодорхойлогдно.
Эвтанац
 
Хууль зүйн үүднээс авч үзвэл эвтанац гэдэг нь хүн болоод амьтны амийг таслах гэм буруугүй үйлдэл юм. Эвтанац нь дотроо идэвхтэй (Active euthanasia) болон идэвхгүй (Passive euthanasia) гэсэн хоёр хэлбэртэй[3]:

Mercy killing, Assisted suicide
 
Идэвхтэй эвтанац
 
Идэвхтэй эвтанац гэдэг нь барууны орнуудын шүүхийн практикт нэр томъёоны хувьд олон янзаар хэрэглэгддэг жишээлбэл “mercy killing” буюу “уучлал эрж алах”, “assisted suicide” буюу “дэмжлэгтэйгээр амиа хорлох” зэрэг бөгөөд эдгээр нэр томъёонууд нь бүгд утга нэг юм. Идэвхтэй хэлбэрийн эвтанацийн үед эмч хүчтэй үйлчилгээтэй эм, тариа өндөр буюу үхлийн тунгаар эдгэршгүй өвчин, эмгэг бүхий, жишээлбэл тархи үхжсэний улмаас ухамсарт үйл ажиллагаа бүрэн үгүй болсон, үйлчлүүлэгчийн биед өгөх эсвэл тарих үйлдэл юм.
Идэвхгүй эвтанац
 
Тэгвэл идэвхгүй хэлбэрийн үед эмчийн зүгээс ямар нэгэн идэвхтэй үйлдэл хийдэггүй. Харин үйлчлүүлэгчийн амийг тэтгэж буй эмчилгээг зогсоодог ба энэ идэвхгүй эс үйлдэл нь үхлийн шалтгаан болдог. Жишээлбэл үйлчлүүлэгчийн зохиомол амьсгал дэмжих аппаратыг зогсоох, тэжээлийн гуурсыг хаах зэрэг юм.
Маргаан
 
Зарим нэг улсад нэр томъёоны хувьд тодорхой эрх зүйн зохицуулалт байхгүйгээс өнөө хэр нь маргаантай байдаг.
Англид эвтанац болон “дэмжлэгтэйгээр амиа хорлох” гэсэн ойлголтуудыг ялгаатай хэмээн үздэг байна[4]. Жишээлбэл эвтанац гэдэг нь зөвхөн эмчийн гэм буруугүй үйлдэл, эс үйлдэлтэй холбоотой бол, дэмжлэгтэйгээр амиа хорлох гэдэг эмчийн оролцоогүйгээр буюу өөр бусад этгээдийн тусламжтайгаар нас барах хэмээн тайлбарладаг. Гэвч эвтанац болон бусад ижил төрлийн ойлголтуудыг энэ мэтчилэн ялгаж салгах нь бодит амьдрал дээр хууль зүйн ач холбогдол багатай юм.

2. Эвтанацид эрх зүйн зохицуулалт хийх шаардлагатай юу?

Монгол улсад өнөөгийн нийгмийн хөгжил дэвшил, цаг үеэ дагаад энэ талын эрх зүйн зохицуулалт зайлшгүй шаардлагатай байна. Дараах үндэслэлүүдийг авч үзье.
1.     
Субьектив эрх
 
Хувь хүний субьектив эрхийг хүндлэх. Ардчилсан, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлсэн улс орнуудад субьектив эрх гэдэг нь тухайн улсын хуулиар хэрэв хориглосон хуулийн заалт байхгүй бол тухайн үйл ажиллагаа, үйлдэл, эс үйлдэлд шууд бус байдлаар зөвшөөрөл олгож тухайн субьектын эрх, эрх чөлөөг хангаж буй явдал юм.  Харин тухайн улсын хууль тогтоомжоор хориглосон, эсвэл зөвшөөрсөн зүйл заалт байвал шууд байдлаар хүний эрхийг баталгаажуулдаг байна.

Эрүүл тусламж үйлчилгээний санхүүжилт


1. Оршил
Хөгжилтэй улсуудын эрүүл мэндийн санхүүжилт нь “цуглуулах” үйл ажиллагаа байдаг:
Ø  санхүүгийн эх үүсвэрийн бүрдэлт;
Ø  бүрдсэн санхүүжилтийг эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид хүргэх.
Иргэд тухай өөрийн оршин сууж буй улсын эрүүл мэндийн зах зээлийн ханшаар эрүүл мэндийн даатгалаа төлдөг хэдий ч түүний төлж буй даатгалын төлбөр нь хувийн бус харин нийтийн жишиг хэрэглээнд тулгуурлан тогтоосон үнийн дүн байдаг.

2. Эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний төлбөрийн онцлог

Эрүүл мэндийн үйлчилгээний санхүүжилт нь дөрвөн үндсэн эх сурвалжтай[1]:

2.1. Үйлчлүүлэгчийн хувийн зардал

Энэ үед үйлчлүүлэгч эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнээс гарсан зардлыг шууд тусламж үйлчилгээ үзүүлэгчид төлдөг.

Энэ нь хамгийн энгийн хэлбэр юм, өөрөөр хэлбэл үйлчлүүлэгч бүтээгдэхүүн худалдан авсныхаа хариуд төлбөрөө бэлнээр нь тушааж буй явдал юм. Хүн өдөр тутмын хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн, жишээлбэл хувцас, телевизор зэргийг шууд худалдан авч болно.
Харин эрүүл мэндийн тухайд гэвэл энэ нь тийм ч оновчтой хэлбэр биш юм. Судлаачдын үзэж буйгаар дараах үндсэн шалтгаан байдаг:

1. Эрэлт хэрэгцээ ба тансаг байдал

Ø    Зурагт бол хүний амьдрах тансаг хэрэглээ байдаг бол эрүүл мэнд гэдэг нь хүний аж төрөх амин чухал хэрэгцээ юм.
Ø    Эрүүл мэндээ хамгаалуулах, эрүүл аж төрөх нь иргэн хүнд Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх байдаг учир төлбөрийн чадваргүй иргэдэд энэхүү эрхийг нь эдлүүлэх эдийн засаг, эрх зүйн арга зам хэрэгтэй байдаг.

2. Хэрэгцээ болон үнийн дүнг урьдчилан тооцох боломжгүй

Ø    Ямар зурагт худалдан авах нь худалдан авагчийн үзэмжээс шалтгаалдаг (тухайн бүтээгдэхүүн ямар брэнд болох, үнэ г.м) бол эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төрөл, зардал зэрэг нь урьдчилан зөгнөгдөх боломжгүй
Ø    Ихэнх иргэд хэзээ өөрт нь өвчин ирэх, тэр өвчнийг хэрхэн эмчлүүлэх, эмчилгээнд ямар хэмжээний зардал шаардлагатай болохыг мэддэггүй, мэдэх шаардлага бага байдаг.
Ø    Өвчний хүнд хэлбэрийн үед эмчилгээ, оношлогооны зардал нь амьжиргааны дундаж түвшний өрхийн орлогоос давсан байна.

3. Үйлчлүүлэгч эмчийн зөвлөгөөг дагах шаардлагатай байдаг.

Ø    Үйлчлүүлэгч өөрийн өвчин эмгэгийн талаар мэдлэг хомс байдаг
Ø    Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ нь үйлчлүүлэгч болоод үйлчлэгчийн хооронд мэдээллийн тэнцвэргүй байдлыг үүсгэдэг өнөөгийн зах зээлийн онцгой тохиолдлуудын нэг юм.
Ø    Эрүүл мэндийн харилцаа нь сайн дурын үндсэн дээр тулгуурлсан байхаас гадна үйлчлүүлэгч гэхээсээ илүү эмч санаачлагыг гартаа авсан байна.


Дээр дурьдсан шалтгаануудын улмаас төлбөрийг тухайн үйлчилгээний зардалд бэлнээр төлөх хэлбэр нь эрүүл мэндийн салбарт түгээмэл хэрэглэгддэггүй юм. Иймд эрүүл мэндийн даатгалыг өнөөдөр дэлхий дахинаа өргөн хэрэглэж байна.
Эрүүл мэндийн даатгал нь:
Ø  Үйлчлүүлэгчийн зүгээс эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ, түүний үнэ зэргийг сонгох нь ховор буюу боломжгүй  ойлголт
Ø  Зардлыг бэлнээр төлөх нь шууд худалдах худалдан авах харилцаа биш учраас эмнэлгийн салбарт тохиромжгүй.

2.2. Хувь хүний ганцаарчилсан хувийн даатгал

Энэ үед “эмч-үйлчлүүлэгч ” гэсэн харилцаанд “даатгагч” гэсэн гуравдагч этгээд нэмэгддэг.

Даатгагч нь даатгуулагчийн төлсөн “мөнгөн төлбөр”-ийг “санхүүжилт” болгож хувиргаснаар эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний төсөвийг бий болгож,  цаашид шууд эмчилгээ оношлогоонд зарцуулагдах “эмчилгээний зардал”-ын эх үүсвэрийг бий болгоно.
Дээрх гурван талын хамтарсан харилцаа нь хоёр үндсэн үе шаттай:
1. Даатгалын төлбөрийг цуглуулж эрүүл мэндийн төсвийг бүрдүүлэх (санхүүжүүлэх);
2. Эрүүл мэндийн төсвийг үйлчлүүлэгчид хүргэх буюу эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний зардалд хуваарилах.
Энэ төрлийн арга нь захиргааны өртөг зардал өндөртэйн улмаас амьдрал дээр төдийлөн хэрэгждэггүй (Starr, 1982).

2.3. Байгууллага түшиглэсэн хувийн даатгал

Ажилтаны эрүүл мэндийн даатгалыг ажил олгогч бүхэлд нь эсвэл тодорхой хувийг төлөхийг байгууллага түшиглэсэн хувийн даатгал гэнэ.




Энэ төрлийн харилцаа нь хоёр тулгуур хүчин зүйл дээр үндэслэгдэн үүсэх боломжтой.
Ø  Шууд бус буюу төрийн зүгээс байгууллагад тодорхой хэмжээний татварын хөнгөлөлт үзүүлдэг
Ø  Шууд буюу төрийн зүгээс үзүүлсэн татварын хөнгөлөлт эдэлж буй байгууллага (ажил олгогч) ажилтны эрүүл мэндийн даатгал болон бусад хөнгөлөлтийг үзүүлнэ.
Эрүүл мэндийн даатгалын нэг гол зорилго нь төлбөрийн чадвараас үл хамааран үйлчлүүлэгч эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг хүртэх боломжтой болох явдал юм. Өөрөөр хэлбэл үйлчлүүлэгчийн төлбөрийн чадварыг харьцангуй жигдрүүлснээр эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг жигд хүртээмжтэй болгох зорилготой. Энэ нь цугларсан эрүүл мэндийн төсөвийг эрүүл хүн амаас өвчтэйд нь жигд хүртээх “эргэн хувиарлалт” хийнэ гэсэн үг юм.
Эргэн хувиарлалтыг дараах замаар арга замаар хийнэ:

Нийгмийн үнэлгээний арга

Энэ нь бүлэг дотроо болон нийт бүлэг дунд гэсэн хоёр үндсэн хэлбэртэй.
Ø  Бүлэг дотроо – хүн өвчилсөн тохиолдолд даатгалд төлсөн мөнгөн дүнгээсээ илүү хэмжээний тусламж авдаг бол эрүүл хүн даатгалын сангаас мөнгөн болоод бусад ямар нэгэн хэлбэрийн тусламж авах боломжгүй юм. Энэ үед даатгуулагч аливаа эрсдэлээс өөрийн эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд даатгалд сайн дурын үндсэн дээр хамрагддаг.
Ø  Бүлгүүд хооронд – даатгалд төлснөөсөө бага хэмжээний эрүүл мэндийн тусламж шаардлагатай иргэдээс бүрдсэн эрүүл мэндийн төсөв нь тусламж үйлчилгээ хүртэх төлбөрийн чадвар багатай иргэдийн тусламж үйлчилгээний зардалд зарцуулагддаг. Энэ хэлбэрийн үед даатгуулагч сайн дураар эрүүл мэндээ даатгуулах сонирхолгүй байдаг буюу төр болоод байгууллагаас үзүүлж буй тодорхой дам урамшуулал, нөлөөллийн үндсэн дээр даатгалд хамрагддаг.
Дурдсан шалтгаануудын улмаас нийгмийн үнэлгээний арга нь өнөөдрийн эрүүл мэндийн зах зээлд голлох байр суурь эзэлж буй хувийн даатгалын тогтолцоотой өрсөлдөх чадвар сул юм (Aaron, 1991).

Тохиолдлын үнэлгээний арга

Эргэн хувиарлалтыг хэрэгжүүлэх тохиолдлын үнэлгээний арга нь дараах онцлог шинжийг өөртөө агуулсан байна. Үүнд:
Ø  Хувь хүний ганцаарчилсан болоод байгууллага түшиглэсэн хувийн даатгалд аль алинд нь хэрэглэх боломжтой
Ø  Нийгмийн үнэлгээний аргатай харьцуулахад эргэн хувиарлалтыг цөөн буюу оновчтой хийдэг
Ø  “Бүлэг дотор” хэлбэрийн үед даатгуулагч өвчин эмгэг туссан тохиолдолд даатгалын тэтгэмж нь эрүүл хүн амын даатгалын хөрөнгөнөөс гарна
Ø  Харин “Бүлгүүд хооронд” хэлбэрийн үед даатгалын эрүүл бүлэг нь эрсдэл өндөртэй бүлгээ тэтгэдэггүй.
Амьдрал дээр хувийн даатгалын тогтолцоо түгээмэл хэдий ч даатгалын энэ хэлбэр нь орлого багатай (амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доор), архаг өвчтэй, өндөр настан гэх мэт даатгуулагчдын хувьд тэдгээрийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ хүртэхэд тийм ч зохимжтой хэлбэр бус юм.  

2.4. Улсын төсвөөс санхүүжих эрүүл мэндийн тусламж

Татварын хөрөнгө дээр тулгуурласан даатгалын хэлбэр нь нийгмийн эмзэг бүлэг, өндөр настнуудын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хэрэгжүүлэхэд оновчтой хэлбэр юм.  

Энэ төрлийн харилцаан дээр “татвар төлөгч” хэмээх субьект нэмэгдэж байна. Татвар төлөгч нь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээтэй дараах хоёр байдлаар харилцан үйлчлэлцэнэ.
1.      Нийгмийн даатгал – татвар төлөгчид эрүүл мэндийн даатгалаас хөнгөлөлт эдлэх, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүртэх боломжтой байдаг. 
2.      Нийтийн тэтгэмж – татвар төлөгч эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг хүртэхэд ямар нэгэг хөнгөлөлт эдлэхгүй.
Хувийн даатгалын тогтолцоо нь даатгалын хөрөнгийг эрүүл бүлгээс өвчтэйд эргэн хувиарлах замаар тэтгэдэг. Тэгвэл татварт тулгуурласан даатгал нь эргэн хувиарлалтыг чинээлэг бүлгээс эмзэг бүлэгт олгодог.

3. Эрүүл мэндийн санхүүжилтэнд учрах сөрөг нөлөөллүүд

Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн төрөл бүрийн аргууд өөр өөрийн гэсэн давуу талуудтай хэдий ч мөн сөрөг талтай.
Дараах хэлбэрийн төлбөрүүд байна:
Ø  прогрессив
Ø  регрессив
Ø  пропорцийн
Прогрессив хэлбэр гэдэг нь ашиг орлого нэмэгдэх, харин регрессив – ашиг орлого буурах тохиолдлыг хэлдэг бол пропорцийн гэдэг нь орлого бий болгож буй төлбөр нь орлогын бүх хэлбэрүүдтэй ижил байхыг хэлдэг.

Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний төсвийг бүрдүүлэхийн тулд ямар үндсэн зарчмуудыг хэрэглэх ёстой вэ?

Ø  Эрүүл мэндийн салбарын нэг гол зорилго бол үндэсний хүн амын тоог өсгөх бодлого юм.
Ø  Санхүүжилтийн регрессив арга:
·         Үйлчлүүлэгч “халааснаасаа төлөх” буюу нийгмийн чинээлэг болон дундаж давхрагыг бодвол эмзэг бүлэг нь өвчлөлд өртөх эрсдэл өндөртэй байдаг.
·         Тохиолдлын үнэлгээний аргын үед өвчлөлийн эрсдэл нэмэгдэхийн хэрээр даатгалаас олох орлого буурдаг, гэвч энэ аргатай харьцуулахад  нийгмийн үнэлгээний арга нь даатгалын байгууллагыг эрсдэлд оруулах нь бага юм.
Ø  Прогрессив орлогын татвар – засгийн газраас санхүүжүүлж буй эрүүл мэндийн үндсэн төсөв
Түүхэн цаг үеэ дагаад эдгээр аргууд нь өөрчлөгдөж шинэчлэгддэг учраас тус тусын сул болоод давуу талуудтай юм.

Эрүүл  мэндийн хувийн даатгалын тогтолцоо

Даатгалын энэхүү тогтолцоо нь нэг талаас үйлчлүүлэгчийг нөгөө талаас эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагыг эрсдэлээс хамгаалах хоёр талын ач холбогдолтой. Харин эдгээр хоёр субьектийг даатгалын компани холбогч гүүр болдог.
Эрүүл мэндийн хувийн даатгалын тогтолцоотой холбогдоод шийдвэрлэвэл зохих  гурван асуудал урган гарч байна. Үүнд:
1.      Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний өртөг зардал нэмэгдэхийн хэрээр үйлчилгээний  үнэ нэмэгддэг ба энэ нь эргээд даатгалтай болоод даатгалгүй үйлчлүүлэгчдэд сөргөөр нөлөөлдөг.
2.      Тэтгэрийн насны хүмүүс, ажилгүйчүүд, цагийн ажил гүйцэтгэгч (хэдийгээр ажил олгогч ажилтны эрүүл мэндийн даатгалд дэмжлэг үзүүлснийхээ хариуд төрөөс хөнгөлөлт эдэлдэг, цагийн ажил гүйцэтгэгч нар даатгалын энэхүү хөнгөлөлтийг эдлэх боломжгүй) нарын хувьд эмнэлгийн тусламж авах асуудал хүндрэлтэй байна.
3.      Хувийн даатгалын тогтолцоо нь нийгмийн эмзэг бүлэгт төдийлөн тохиромжгүй.
Дээрх асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд төрийн оролцоо зайлшгүй шаардлагатай болсноор эмзэг болоод бусад эмнэлгийн тусламж шаардаж буй бүлгүүдэд улсын төсвөөс тодорхой хэмжээний хөрөнгө хувиарлах болсон.

4. Эрүүл мэндийн даатгалгүй байх

Эрүүл мэндийн даатгалгүй байх нь даатгагч болоод даатгуулагч талууд бусад хүчин зүйлийн улмаас дараах олон шалтгаантай байж болно.
a.       Даатгагч тухайн учрах боломжит хохиролыг барагдуулах санхүүгийн чадваргүй байх – хөгжилтэй орнуудад ихэнх даатгалын төсөв нэг сая долларын хэмжээнд эргэлддэг. Хэрэв учрах боломжит эрсдэл дээрх мөнгөн дүнгээс давж гарсан тохиолдолд даатгалын гэрээг хийх боломжгүй байдаг.
b.      Суурь буюу урьдал өвчний улмаас ямар эрсдэл үүсэхийг тодорхойлох боломжгүй тохиолдол – ихэнх даатгалын гэрээг хийхийн урьд эрсдэл үүсгэх боломж бүхий хүчин зүйлсийг тодорхойлох шаардлагатай байдаг. Эрсдэл хэт өндөр байгаа тохиолдолд энэ нь даатгалын байгууллагыг эргээд эрсдэлд оруулдаг.
c.       Тухайн төрлийн үйлчилгээ нь даатгалд хамрагдах боломжгүй эсвэл даатгалд хамрагдах шаардлага бага байх – АНУ-д амбулатороор үйлчлүүлэгч хүн амын дийлэнх нь “халааснаасаа төлөх” сонирхолтой байдаг.

5. Монгол улсын эрүүл мэндийн санхүүжилт

Эрүүл мэндийн тухай хуулинд эрүүл мэндийн санхүүжилтийг тодорхой заасан байдаг[2].

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàíõ¿¿æèëò íü:
Ø  óëñûí òºñºâ;
Ø  ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàë;
Ø  èðãýíèé ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ òóñãàé çîðèóëàëòûí ñàí;
Ø  áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, õàìò îëîí, èðãýíèé õàíäèâ;
Ø  ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí òºëáºðòýé òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý áîëîí áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî, ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæ;
Ø  õóóëü òîãòîîìæîîð õîðèãëîîã¿é áóñàä ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðäýíý.


[2] Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëü-"Òºðèéí ìýäýýëýë"-èéí 1998 îíû 7 äóãààðò;